Bouten, moeren en schroeven aandraaien doe je met beleid.
Bij iedere mechanische verbinding met bouten, moeren en schroeven wordt tijdens het ontwerp berekend hoe strak het onderdeel vast moet zitten. Dit gegeven bepaalt dan onmiddellijk de materiaalkeuze (zie info over kwaliteit van bouten en moeren). Bij het aandraaien van bouten, moeren en schroeven ontstaan in het materiaal spanningen. Deze spanningen mogen natuurlijk niet hoger zijn dan die leiden tot vervorming van de schroefdraad. Dit betekent dat de kracht die op b.v een ring- of steeksleutel mag worden uitgeoefend begrensd is. Op het gevoel gaat meestal verkeerd. We hebben altijd de neiging de bout of moer te strak aan te draaien. Dat kan je slechts enkele keren doen en dan is de bout/moer “dol gedraaid”.
De oplossing: gebruik het juiste aanhaalmoment met een (draai)momentsleutel!
Wat is een aanhaalmoment
Het antwoordt zit in het woord “moment”. Het technische begrip “moment” is gedefinieerd als Kracht x arm en wordt uitgedrukt in Nm (Newton x meter). Als je een sleutel zou gebruiken van één meter (de hefboom) en je hangt op dat punt een gewicht van één kilogram dan ontstaat een moment van 10Nm (1 kg = ong. 10 N)
Nu is het een beetje onhandig om met steek- of ringsleutels te werken van één meter en daaraan verschillende gewichten te hangen. Er zijn slimme gereedschappen in de handel waarmee ieder moment kan worden ingesteld en waarbij je gewaarschuwd wordt (meestal met een klik) als het ingestelde moment wordt bereikt. Dit stuk gereedschap heet een (draai)momentsleutel.
Betrouwbaarheid van draaimomentsleutels
De praktijk heeft geleerd dat de goedkopere draaimomentsleutels niet altijd de juiste waarde geven. Er is een eenvoudige test dit te contoleren:
- Klem het vierkante uiteinde (waar de dopsleutel op gestoken wordt) in een bankschroef.
- Zorg er voor dat de arm precies horizontaal staat.
- Verleng de arm met een buis tot een meter; let op: een zo licht mogelijke buis gebruiken (b.v. van aluminium), anders moet je het gewicht van de buis in rekening brengen; als je het helemaal goed wil doel moet je ook het gewicht van de momentsleutel zelf in rekening brengen. Het is ook mogelijk de test te doen zonder verlengbuis. In dat geval moet je de afstand van het hart van het draaipunt tot het aangrijpingspunt van de emmer (zie 5) opmeten en in rekening brengen bij de meting.
- Stel de draaimomentsleutel in op b.v 50 Nm.
- Hang een lichte plastic emmer op precies één meter van het hart van het draaipunt.
- Giet precies 5 liter water in de emmer (als een verlengstuk wordt gebruikt).
- Theoretisch zou de draaimomentsleutel moeten klikken; er is 50% kans dat dit gebeurt.
- Bepaal door meer water toe te voegen dan wel water te verwijderen het klikpunt en vergelijk dit met de ingestelde waarde (met de hand de emmer oplichten en weer laten belasten).
- Herhaal deze meting enkele malen met een andere hoeveelheden water ) om het meetgebied af te dekken en bepaal ook daar de afwijking.
Dit is de opstelling zonder verlengarm. De "arm" is 42,5 cm. in deze situatie moet dus 100 / 42,5 = 2,35 maal zo veel water in de emmer worden gegoten voor hetzelfde moment als bij een arm van één meter.
Het resultaat geeft je een indruk van de nauwkeurigheid van de draaimomentsleutel.
Als de afwijking steeds positief resp. negatief is dan kun je de afwijking steeds compenseren door een iets lagere dan wel hogere waarde in te stellen.
Het is moeilijk om een lijst te geven met veel voorkomende aanhaalmomenten, gekoppeld aan de maat bout of moer. Dit komt door het grote aantal variatiemogelijkheden in materialen voor zowel de bout/moer kwaliteit als het materiaal waarin of vastgeschroefd wordt. Combinaties zijn o.a.:
- Stalen bout op stalen moer (samenklemmen).
- Stalen bout in Zamak deel (b.v. carburateur of benzinepomp); Zamak is een zinklegering.
- Stalen bout in aluminium deel (cilinderkop of motorblok).
- Stalen moer op stalen tapeind in aluminium deel (het tapeind heeft meestal een grove schoefdraad in het aluminium).
- Stalen bout in gietijzeren deel (b.v. motorblok).
- Stalen moeren op hoogwaardige tapeinden in gietijzer (o.a. cilinderkop moeren).
Advies: probeer voor de desbetreffende auto de opgave van de fabrikant te krijgen (werkplaatshandleidingen) en houdt deze waarden strikt aan!